नवी दिल्ली (वर्षा चव्हाण) - देशभरात खळबळ उडवणारी घटना कफ सिरपच्या वापरामुळे होत आहे, काही राज्यात यामुळे बालकांचा मृत्यू झाल्यानंतर केंद्रसरकारच्या आरोग्य विभागाने कडक तपासणीचे आदेश दिले आहेत.
मध्य प्रदेश व राजस्थानमध्ये दूषित कफ सिरपच्या वापरामुळे एकूण ११ बालकांचा मृत्यू झाल्याची धक्कादायक माहिती समोर आली आहे. प्राथमिक तपासणीत असे दिसून आले की, संबंधित बालकांनी कफ सिरपचे सेवन केल्यानंतर काही दिवसांतच किडनी फेल्युअर झाल्याने त्यांचा मृत्यू झाला.
कुठल्या कंपनीचा सिरप?
तपासाअंती समोर आले आहे की या प्रकरणातील कफ सिरप 'Kaysons Pharma' या कंपनीने तयार केले होते. त्याचबरोबर, मध्य प्रदेशमध्ये वापरले गेलेले सिरप 'Coldrif' ब्रँड अंतर्गत आले होते, जे Sresan Pharmaceutical Manufacturer (कांचीपुरम, तामिळनाडू) यांच्याकडून उत्पादित करण्यात आले होते.
काय आढळले तपासात?
केंद्र सरकारने NCDC, CDSCO आणि NIV यांचे संयुक्त पथक मध्य प्रदेशात पाठवले. या पथकाने घेतलेल्या नमुन्यांत डायइथिलीन ग्लायकोल (DEG) किंवा इथिलीन ग्लायकोल (EG) हे घातक रसायन आढळले नाही. राजस्थानमधील सिरपच्या नमुन्यांतही प्रोपिलीन ग्लायकोल नव्हते.
मात्र, तामिळनाडू सरकारच्या तपासणीत Coldrif सिरपच्या SR-13 बॅचमध्ये डायइथिलीन ग्लायकोल (DEG) असल्याचे स्पष्ट झाले. ही बॅच मे २०२५ मध्ये तयार होऊन एप्रिल २०२७ पर्यंत वैध होती. यामुळे तात्काळ उत्पादन थांबवण्याचे आदेश देण्यात आले असून, कंपनीला शो कॉज नोटीस बजावली गेली आहे.
केंद्र सरकारचे स्पष्टीकरण
केंद्रीय आरोग्य मंत्रालयाने स्पष्ट केले की, मध्य प्रदेश व राजस्थानमध्ये मृत्यू झालेल्या बालकांच्या प्रकरणात वापरलेल्या सिरपमध्ये कोणतीही DEG/EG दूषितता आढळलेली नाही, त्यामुळे कफ सिरप हे मृत्यूचे थेट कारण आहे का, यावर अजून अंतिम निष्कर्ष निघालेला नाही.
सावधगिरीचा इशारा व मार्गदर्शन
केंद्रीय आरोग्य मंत्रालयाने खालील सूचना जारी केल्या आहेत, २ वर्षांखालील बालकांना कफ सिरप देणे टाळावे. कफ हा बहुतेक वेळा स्वतः बरा होणारा त्रास असतो, त्यामुळे औषधांचा अति वापर करू नये. कोणतेही औषध डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय देऊ नये.
राज्य सरकारांची भूमिका
राजस्थान :
मुख्यमंत्री मोफत औषध योजनेअंतर्गत दिलेल्या सिरपमुळे मृत्यू झाल्याचा ठोस पुरावा नाही, असे सरकारचे म्हणणे. मृत बालकांना हे औषध घरी, डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय दिल्याचे समोर आले. वापरले गेलेले औषध dextromethorphan बेस्ड होते, जे बालकांसाठी निषिद्ध आहे.
मध्य प्रदेश :
९ बालकांचा मृत्यू Coldrif सिरपच्या वापरानंतर झाला. स्थानिक आरोग्य विभागाने तपास सुरू केला असून, काही फार्मसींवर कारवाईही केली जात आहे. मृत बालकांच्या कुटुंबीयांना मदतीची प्रक्रिया सुरु.
पूर्वीही घडलेल्या अशा घटना
ही घटना याआधी भारतात आणि विदेशात घडलेल्या दूषित सिरप प्रकरणांची आठवण करून देते:
२०२०: जम्मू - १२ बालकांचा मृत्यू.
२०२२: गॅम्बिया - ७० बालकांचा मृत्यू. (भारतात बनवलेल्या सिरपमुळे)
२०२३: उझबेकिस्तान - १८ मृत्यू.
काही राज्यात कोल्ड्रिफ सिरपवर बंदी :
या घटनांमुळे विविध राज्यांमध्ये तात्काळ कारवाई करण्यात आली. मध्य प्रदेशात ४ ऑक्टोबर २०२५ रोजी मुख्यमंत्री मोहन यादव यांनी कोल्ड्रिफ सिरप आणि स्रीसन फार्मास्युटिकल्सच्या इतर सर्व उत्पादनांची विक्री, वितरण आणि स्टॉक पूर्णपणे बंदी केली असून, सर्व स्टॉक जप्त करण्याचे आदेश दिले आहेत. तमिळनाडूत १ ऑक्टोबर २०२५ पासून बंदी लागू झाली असून, उत्पादन केंद्र सील केले गेले आहे. केरळने ४ ऑक्टोबरला विक्री आणि वितरण थांबवले, तर राजस्थानने डेक्‍स्ट्रोमेथॉर्फन-आधारित सिरपचे वितरण बंद केले आणि ड्रग कंट्रोलरांवर कारवाई केली.
पालक व डॉक्टरांसाठी सूचना :
कोणताही सिरप वापरण्यापूर्वी डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.
खासकरून लहान मुलांना देण्यात येणाऱ्या औषधांबाबत अधिक जागरूकता आवश्यक आहे.
कफसारख्या त्रासांसाठी शक्यतो प्राकृतिक उपाय व विश्रांती देण्यावर भर द्यावा.
ही घटना केवळ एका चुकलेल्या उत्पादन प्रक्रियेचे परिणाम नाहीत, तर संपूर्ण औषध सुरक्षा व्यवस्थेच्या कार्यक्षमतेवर प्रश्नचिन्ह निर्माण करणारी आहे. बालकांचा जीव जातोय, त्यामुळे कोणतीही निष्काळजीपणा परवडणारी नाही.