डॉलर आणि रुपया: रुपया घसरण्यापासून वाचवण्यासाठी रिझर्व्ह बँकेने अनेक प्रयत्न केले आहेत. यासाठी केंद्रीय बँकेने सुमारे 12 अब्ज डॉलर विकले, ज्यामुळे रुपयाला आधार मिळाला.
भारतीय रिझर्व्ह बँक (RBI) ने ऑक्टोबर २०२५ मध्ये रुपयाला आधार देण्यासाठी शुद्ध रूपात ११.९ अब्ज डॉलरची विक्री केली. यातून हे स्पष्ट होते की चलन बाजारात स्थिरता राखण्यासाठी RBI ही मुख्य शक्ती आहे. RBI च्या डिसेंबर बुलेटिनमधील आकडेवारीनुसार, केंद्रीय बँकेने संपूर्ण आर्थिक वर्ष २०२५ (FY25) मध्ये स्पॉट (Spot) आणि फॉरवर्ड (Forward) या दोन्ही बाजारात सक्रिय भूमिका बजावली. याचा उद्देश रुपयातील चढ-उतार कमी करणे आणि बाजारात सुव्यवस्था राखणे हा होता.
रुपयाला आधार
स्पॉट मार्केट, ज्याला ओव्हर-द-काउंटर (OTC) मार्केट देखील म्हणतात, त्यामध्ये केंद्रीय बँक RBI ने तरलता (लिक्विडिटी) पुरवण्यासाठी डॉलर विकत घेण्यापेक्षा जास्त विकले.
ऑक्टोबरमध्ये डॉलरची एकूण खरेदी सप्टेंबरच्या २.२ अब्ज डॉलरवरून ७०४% ने वाढून १७.७ अब्ज डॉलर झाली.
त्याच वेळी, डॉलरची एकूण विक्री १९२% ने वाढून २९.६ अब्ज डॉलरपर्यंत पोहोचली.
यामुळे, ऑक्टोबरमध्ये शुद्ध डॉलर विक्री ११.९ अब्ज डॉलर राहिली, जी सप्टेंबरच्या ७.९ अब्ज डॉलरपेक्षा ५०% जास्त आहे.
यावरून हे दिसून येते की रुपयावरील दबाव रोखण्यासाठी RBI ने आणखी मोठा हस्तक्षेप केला.
एकूण, ऑक्टोबर २०२५ पर्यंत FY25 मध्ये RBI ची शुद्ध डॉलर विक्री ३४.५ अब्ज डॉलर राहिली, जी करार दरावर (contract rate) २,९१,२३३ कोटी रुपयांच्या बरोबरीची आहे.
रिझर्व्ह बँकेने उचललेली इतर पाऊले
स्पॉट मार्केटमध्ये हस्तक्षेप करण्यासोबतच, RBI ने भविष्यातील अपेक्षांवर परिणाम करण्यासाठी फॉरवर्ड कॉन्ट्रॅक्ट्सचा देखील वापर केला. यामुळे लगेच परकीय चलन साठ्याचा वापर टळला.
ऑक्टोबरच्या अखेरीस, शुद्ध फॉरवर्ड विक्री सप्टेंबर अखेरच्या ५९.४ अब्ज डॉलरवरून ७.१% ने वाढून ६३.६ अब्ज डॉलर झाली.
ही मोठी फॉरवर्ड पोझिशन एक बफर (सुरक्षा कवच) म्हणून काम करते. यामुळे बाजाराला आत्मविश्वास मिळतो की गरज पडल्यास भविष्यात डॉलर उपलब्ध होतील.
पोझिशन न्यूट्रल ठेवली
एक्सचेंज-ट्रेडेड करन्सी फ्युचर्स मार्केटमध्ये RBI ने आपली शुद्ध पोझिशन न्यूट्रल ठेवली.
ऑक्टोबरमध्ये, RBI ने २.३ अब्ज डॉलर खरेदी केले आणि २.३ अब्ज डॉलरच विकले, ज्यामुळे शुद्ध खरेदी किंवा विक्री काहीही झाली नाही.
तरीही, ट्रेडिंगच्या हालचालींमध्ये मोठी वाढ झाली, एकूण व्हॉल्यूम सप्टेंबरच्या तुलनेत ७३.५% ने वाढला.
ऑक्टोबरच्या अखेरीस, शुद्ध फ्युचर्स विक्री ९.८% ने घटून १.४ अब्ज डॉलर राहिली.